Dertien programmaatjes
Zit u op Facebook en op Twitter? Ik moet er vanwege mijn werk als publicist en eindredacteur veelvuldig gebruik van maken. Op mijn iPhone heb ik maar liefst dertien programmaatjes geïnstalleerd die mij allemaal het laatste nieuws brengen. Wie nog steeds netjes op het achtuurjournaal wacht loopt hopeloos achter wat betreft de actualiteit. Op Twitter is het nieuws per direct beschikbaar. Vooral wanneer er groot nieuws is, zoals een aanslag op Europees grondgebied, merk je de impact van sociale media. Het nieuws dat het achtuurjournaal behandelt is dan allang achterhaald.
Want ook de journalisten die u op televisie ziet zitten allemaal op sociale media en bespreken alle mogelijke ontwikkelingen uitgebreid met hun collega’s of met andere betrokken twitteraars. Op televisie hoort en ziet u slechts de samenvatting. Religieus nieuws is helemaal bijzonder. Gesprekken over godsdiensten kennen een speciaal soort hectiek. Een godsdienstgesprek op Twitter of Facebook lijkt nog het meest op een Eskimo die vloeiend Arabisch spreekt – een zeer onlogische combinatie. Al die eeuwen theologie, cultuur en geschiedenis worden namelijk in een paar Tweets gereduceerd tot overzichtelijke zwart-wit stellingen, oordelen en veroordelingen. Dat kan beter.
Napraten
Soms is een gesprek met een digitale gesprekspartner mogelijk, maar in de regel is het vooral een kwestie van zenden of schreeuwen. Aanslag gepleegd? Weg met de islam! Kindermisbruik? Weg met de Kerk! Oorlog tussen Israël en Palestina? Weg met de Arabieren! Zo gaat dat. Alles en iedereen moet weg. Rutte heeft zijn Pleur Op-kreet gewoon van sociale media gejat. Wie de genuanceerde middenweg zoekt valt niet op en heeft dus ook geen invloed. Regelmatig krijg ik berichten van christenen die via een Tweet of Facebook-bericht eisen dat moslims eindelijk eens hun godsdienst gaan hervormen, zoals de christenen hebben gedaan. Herkent u dat?
Wilt u ook niet dat vrouwen gelijke rechten krijgen in de islam? Dat moslims de liberale democratie omarmen? Dat moslims gewoon eens normale, moderne mensen worden en de Koran niet zo letterlijk nemen? Merkt u al dat u vooral napraat wat in de media wordt voorgeschoteld? De berichtgeving over de islamitische wereld, zeker online, zegt eigenlijk alles over wie wij zijn en waar wij bang voor zijn. We willen dolgraag onszelf teruglezen.
Koran
Recent heb ik gecorrespondeerd met een godsdienstwetenschapper uit de VS, professor Joseph Lumbard. Hij schreef samen met een team van theologen een nieuwe vertaling van de Koran, waarbij meer dan 1.000 jaar interpretatiegeschiedenis meegenomen is in de toelichting bij de vertaling. Het blijkt dat onze berichtgeving over islam zó minimaal, zó beperkt is, dat het lijkt alsof we de geschiedenis hebben gereduceerd tot één enkele Tweet.
Maar islamcritici stellen op basis van dit beperkte beeld eisen aan moslims hoe ze zich moeten ontwikkelen. Zoals bijvoorbeeld de noodzaak om te erkennen dat de Koran, net als de Bijbel, niet letterlijk Gods woord is. Lumbard is helder: “Om te zeggen dat dialoogpartners een leerstelling van moslims, dat centraal staat in hun geloof en hun identiteit, te verlaten betekent dat moslims gevraagd worden om een ándere identiteit aan te nemen. Het betekent feitelijk dat vooraf de mogelijkheid tot echte dialoog ontkend wordt. Wat er werkelijk gezegd wordt is: ‘Waren zij maar meer zoals wij.’ Het levert naast elkaar gevoerde monologen op, die zich voordoen als dialoog.”
Een beetje zoals Twitter en Facebook, dus. Willen we een godsdienst echt leren kennen, en een goed gesprek voeren met haar volgelingen, moeten we dus vooral nadenken over de vraag hoe wij aankijken tegen mensen met een andere identiteit. Als we dat gesprek namelijk alleen willen voeren op voorwaarde dat de ander op óns moet gaan lijken, dan sluiten we ons feitelijk op in onze eigen beperkte beeldvorming. Het is de kunst om andermans identiteit te respecteren en te waarderen. En deze conclusie past, niet geheel toevallig, prima in één Tweet.