Gouden Eeuw
Ik lees regelmatig artikelen waarin moslims de islamitische ‘Gouden Eeuw’, rond de achtste tot de dertiende eeuw, gebruiken om te laten zien hoe ontwikkeld de islam is. Of hoe ongevaarlijk. Die moslims hebben natuurlijk helemaal gelijk, want onder diverse islamitische kalifaten was er een ware uitbarsting van wetenschap en cultuur. Dan komen de moslimcritici met actuele voorbeelden: ‘Ja, maar zeg nou zelf, hoeveel islamitische democratieën bestaan er eigenlijk in de wereld?’ En: ‘Ik kan me niet herinneren dat een moslim de laatste duizend jaar een Nobelprijs heeft gewonnen!’ In de geschiedenis heeft elk volk, elk geloof een periode van bloei en terugval, een gouden en een donkere eeuw. Maar het is opmerkelijk dat de islamitische terugval nu al zeer lang duurt. De belangrijkste actuele vraag is: waarom werken islamitische landen niet samen om de problemen in het Midden-Oosten op te lossen? Waar is de solidariteit? Dat nu is, helaas kan ik wel zeggen, een kwestie van theologie.
Sjiieten
Je komt dan direct uit op hét grote schisma binnen de islam: de splitsing tussen sjiieten en soennieten. Soennieten baseren zich op de soenna, het geheel aan woorden, handelingen en richtlijnen dat opgetekend is van en over Mohammed. Sjiieten baseren zich vooral op het leven van Ali (sji’a betekent: ‘volgeling van’). Deze Ali was Mohammeds neef en trouwde met zijn enige dochter, Fatima. Uit dit huwelijk is een lijn van twaalf kinderen en kleinkinderen ontstaan. Die lijn wordt de lijn van 12 Imams genoemd. Sjiieten baseren zich dus op Mohammed, maar alleen in combinatie met deze aanvullende reeks personen. Sjiieten zeggen dat de lijn van profeten moest eindigen bij Mohammed zodat de lijn van Imams kon ontstaan. Imams zijn dus Gods ‘stedehouders’ op aarde. Ze zijn als het ware de islamitische weg, waarheid en leven. Zonder hen geen ‘verlossing’.
Soennieten
Soennieten leggen andere accenten. Zij vinden het leven van Mohammed, aangevuld met tradities van enkele metgezellen, voldoende. Tussen soennieten en sjiieten is het wezenlijke theologische onderscheid dus een vraag naar goddelijke autoriteit. Vergelijk het met de discussie over de autoriteit van de paus: heeft hij nu wel of niet Gods mandaat op aarde? Dit theologische gekissebis heeft er mede toe geleid dat, vanaf het overlijden van profeet Mohammed, een reeks burgeroorlogen uitbrak met als inzet de geestelijke én politieke macht. In de islamitische geschiedenis zijn deze twee werelden intrinsiek met elkaar vervlochten. Tegenwoordig is de breuk tussen sjiieten en soennieten in het Midden-Oosten zo diep dat men elkaar afvalligheid verwijt.
Sektarisme
De echo’s van die eeuwenoude oorlogen zijn in het Midden-Oosten tot op de dag van vandaag levend en zichtbaar. Geef de sjiitische landen (Syrië, een deel van Irak, Iran) een kleur en geef de soennitische landen (Saoedi-Arabië, Turkije, Qatar en een deel van Irak) een andere kleur, en je hebt opeens heel overzichtelijk sektarische breuklijnen getekend. In het actuele Syrië-conflict komen deze spanningen samen. Hoewel dit conflict meerdere lagen kent, zoals geopolitieke en economisch belangen, is religieus sektarisme hetgeen dat moslims ertoe drijft elkaar te doden. Deze sektarische laag kent natuurlijk maar één oplossing, namelijk: elkaar een weg naar God gunnen.
Het alternatief is immers een onherstelbaar gezamenlijk falen. Wat dat betreft kan de islamitische wereld veel leren van het christendom. Alle christelijke stromingen gunnen elkaar in het openbare leven een eigen weg naar God, ook al betitelt men elkaar onderling heus wel als dwaallicht. De theologische verschillen staan een samenwerking tussen christenen echter niet in de weg. Die pragmatische verdraagzaamheid is wat mij betreft een uitstekend ‘westers’ model voor islamitische landen. Laat die bommen waar ze horen: in een depot. Als de wapens stilzwijgen, zouden soennieten en sjiieten niets anders meer bezitten dan een woordenstrijd. Dan zijn we al een heel eind op weg richting een vrije samenleving.