Straf van God
Hoe gaan godsdiensten om met gehandicapten? Wat staat hierover geschreven in de Bijbel en Koran? Is de mindervalide man of vrouw religieus gezien gelijk aan zijn ‘valide’ broeder en zuster? Dit soort vragen wordt in mijn vrienden- en kennissenkring niet zo vaak gesteld. ‘Het’ wordt afgedaan als een medisch en rationeel vraagstuk. Behandeling zus, verzorging zo. Klaar. Maar als ik met ouders spreek wier kind invalide is, komen er vaak pijnlijke verhalen naar boven. Als ik met gehandicapte kinderen en volwassenen spreek, zijn de verhalen nog pijnlijker, omdat je direct ziet wat het met hen doet. Waar ligt dan de pijn?
Bijvoorbeeld in de volgende uitspraken: invalide mensen zijn gestraft door God. Invaliditeit is Gods beproeving voor de ouders. Invaliden hebben een gebrekkig geloof. Invalide mensen trouw je niet, omdat zij niet in Gods (perfecte) evenbeeld geschapen zijn. Voor de goede orde: de uitspraken hoor ik in diverse geloofstradities. Vaak zijn het kennissen, gemeenschapsleden, die deze uitspraken doen. Voorgangers doen ze helaas ook, omhuld met citaten uit heilige boeken. Het leidt bij de persoon of familie in kwestie tot een inferieur zelfbeeld en gevoelens van schaamte. Er rust helaas een religieus taboe op invaliditeit.
Polio
Als peuter van anderhalf liep ik in het zuiden van Turkije polio op. Midden jaren zeventig had je daar nog geen officieel inentingsbeleid. Dat kwam pas een paar jaar later en ik behoorde nog net tot de prijswinnaars. Het poliovirus beet zich vast in de zenuwen van mijn beide benen en zorgde voor een stokkende spierontwikkeling. Vanaf het allereerste begin van mijn bewustwording tot aan de dag dat ik uit huis ging beheerste mijn handicap de relatie tussen mij en mijn ouders.
Al opgroeiende had ik elke keer weer iets speciaals nodig. Zo had ik speciale schoenen nodig om de benen te ondersteunen. Ik had speciaal vervoer nodig omdat ik niet kon fietsen. En ik had ook speciale aanpassingen in de woning nodig omdat ik mij altijd moest vasthouden aan wandleuningen. Tenslotte ging ik naar het ‘speciaal’ onderwijs. Dat laatste was niet zo logisch. Mijn lichaam functioneerde weliswaar niet goed, maar met de hersenen was niets mis. Toch duurde het enkele jaren voordat ik naar een ‘normale’ school ging omdat mijn fysieke beperking belangrijker werd gevonden dan mijn geestelijke mogelijkheden.
In alle eerlijkheid – we plakken een probleemlabel op gehandicapten. Kijk maar naar de ingeburgerde woorden: invalide, mindervalide, beperkt, gehandicapt. Religieuze woorden: beproeving, zondig, vervloekt. Welhaast een lagere klasse schepping.
Trouwen
Mijn ouders hebben me tijdens mijn jeugd met enorm veel geduld en liefde begeleid in het leven. Daar zat geen greintje culturele schaamte of religieus schuldbesef bij. Toch waren ze ongerust. Ze waren bijvoorbeeld als de dood dat ik later niet zou trouwen. Mijn kansen op de liefdesmarkt waren volgens hen, vanwege de polio, slecht. Dat viel natuurlijk reuze mee omdat uiteindelijk geesten, niet lichamen, hun verwanten zoeken. Maar onder die basale huwelijkswens zat wel degelijk een onbewust geërfde mix van eeuwenoude culturele en religieuze stigmatisering van gehandicapten. Dat uit zich dan in de onhandig uitgedrukte hoop op het vinden van een levenspartner.
Wanneer we de heilige boeken vanuit een meer exegetische afstandelijkheid lezen, valt iets op. Hoe vaak lezen we niet over God in relatie tot een complete omarming van de ander, de verstotene en de misvormde? Vrijwel altijd worden normatieve geloofsuitspraken gedaan in de context van hoe de gezonde, uitverkoren, mens omgaat met mensen die het niet goed getroffen hebben in het leven. Is het niet zo dat God zich verstopt in die bijzondere groep mensen?
Misschien is het zo dat vooral het gebrek mensen weer heel maakt. Gehandicapte mensen zijn verborgen, fonkelende parels van barmhartigheid. Zij doen uiteindelijk een beroep op het meest goddelijke dat we kunnen geven: onze liefde.
