Archetypen moslims
Het staat er letterlijk: het SCP heeft vijf moslim archetypen moslims ‘geconstrueerd’. Een bouwpakketje zeg maar. Een beetje van dit en een beetje van dat. Laten we ze even een voor een doorlopen.
- Seculiere moslims
Ik citeer: “Deze categorie noemt zichzelf moslim, zonder dat het geloof belangrijk wordt gevonden of gepraktiseerd wordt. Seculiere moslims nemen nauwelijks deel aan de rituele praktijk (bidden, moskeebezoek) en doen maar weinig mee met de ramadan. Wel eet het merendeel van de moslims uit deze groep halal. Het strikt naleven van de regels van de islam vindt in deze groep weinig weerklank.”
Ehm, wat als je niet halal eet, maar wél af en toe de Koran leest of wat geld aan de armen geeft?
- Culturele moslims
Ik citeer: “Het geloof is wel belangrijk, maar zij bidden nauwelijks of bezoeken zelden een moskee. De voedselvoorschriften leven zij wel voor het overgrote merendeel na. Aan de sociale gedragingen van het geloof wordt dus volop deelgenomen, maar de rituele gedragingen worden nauwelijks gepraktiseerd. Zij zijn wat vaker dan seculiere moslims van mening dat moslims moeten leven volgens de regels van de islam, maar hebben hier over het algemeen geen strikte opvattingen over.”
Ehm, sinds wanneer is het zo dat de islamitische rituelen losstaan van de sociale aspecten ervan?
- Selectieve moslims
Ik citeer: “Het geloof is ook voor de selectieve moslim heel belangrijk. Deze neemt regelmatig deel aan de rituele praktijken, zoals het bidden en het bezoeken van een moskee. Tegelijkertijd is het zeker niet zo dat elke selectieve moslim vijfmaal per dag bidt of ten minste wekelijks een moskee bezoekt. Praktisch iedereen uit deze categorie eet halal en bijna iedereen doet mee aan de ramadan.”
Ehm, wat als je juist in naam van je geloof een gebed overslaat op kantoor? Zodat je niet ontslagen wordt bijvoorbeeld?
- Vrome, private moslims
Ik citeer: “Het geloof neemt een zeer belangrijke plaats in. Zij bidden veel, volgen de voedselvoorschriften nauwgezet en het geloof is erg belangrijk voor ze. Het bidden vindt vooral in de privésituatie plaats; een moskee bezoeken doet deze groep nauwelijks. Ze zijn strikter in de leer dan de seculiere, culturele en selectieve moslims als het gaat om het moeten leven volgens de regels van de islam.”
Ehm, stel dat er geen moskee in de buurt is? Of dat je de taal niet verstaat? Of dat je toevallig van een andere stroming bent? Nou?
- Strikt praktiserende moslims
Ik citeer: “Strikt praktiserende moslims zijn zeer actief in de rituele en sociale praktijk. Zij zijn (sterk) van mening dat ook (andere) moslims moeten leven volgens de regels van de Koran. Zij bidden veel en bezoeken vaak een moskee. Zij volgen de voedselvoorschriften (halal eten, ramadan) nauwgezet. Het geloof speelt een zeer belangrijke rol in hun leven. De mate van orthodoxie – het staan voor een exclusieve en absolute religieuze waarheidsclaim waarbij men zich zo strikt mogelijk aan de religieuze voorschriften en regels houdt – van de strikt praktiserende moslims is op basis van onze gegevens niet goed aan te geven.”
Ehm, sinds wanneer staat orthodoxie gelijk aan het uitdragen van religieuze waarheidsclaims?
Diepe zucht
Zucht. En nogmaals diepe zucht. Ik zat in eerste instantie best wel serieus te analyseren in welke categorie ik nu eigenlijk val. Maar ja, ik ben nog niet naar Mekka geweest en dat is toch echt wel een religieuze plicht. Waarom komt dat niet voor in het onderzoek? Ik eet halal, maar bid niet vijf keer per dag. Waarom ben ik geen Liberale Moslim? Ik lees de Koran wel elke dag voor het slapen gaan, maar bid soms onderweg in de auto vanwege vergadermarathons. Waarom ben ik geen Business Moslim? Ik geef een deel van mijn vermogen weg, maar ga zelden naar een moskee. Waarom ben ik geen Filantroop Moslim? Ik luister graag naar haram muziek, en soms kijk ik naar haram Pauw – om mijn geduld te trainen. Waarom ben ik geen Media Moslim? Enfin, u begrijpt mijn punt. Ik ben groter dan de som van mijn rituelen. Orthodox tot op het bot, maar met een vrijdenkend DNA. Maak daar maar eens religieuze chocola van.
Seculiere blik
Onderzoeken is definiëren, afbakenen en categoriseren. Snap ik. Maar het probleem is niet de categorisering zelf. Het probleem is dat een stel wetenschappers denkt religie te kunnen ‘meten’. Omdat onderzoekers nu eenmaal van de ‘objectieve’ analyse zijn heeft men per definitie niets anders te meten dan de uiterlijkheden en de handelingen van mensen. Religie is dan wat je doet en hoe je eruit ziet. Draag je een hoofddoek? Streng religieus! Zo niet? Dan ben je al opeens minder strikt. Wat een armoede.
De veelgelaagde mens wordt gereduceerd tot het geloof. En de gelovige mens wordt gereduceerd tot enkele zichtbare kenmerken. Dat is een dubbele essentialisering.
Maar wat zegt het SCP over normen en waarden van moslims? Hoe meet je de participatie van moslims in de sociale structuren van hun straat, hun buurt, hun werk en hun omgeving? Hoe meet je burgerschap onder moslims en hoe vullen zij dat in als het gaat over onderwijs, opvoeding en carrière? Hoe meet je de spiritualiteit van moslims? Hun ethiek? Het zijn natuurlijk retorische vragen. Je kunt ze niet meten, maar ze zijn daarmee niet opeens geen realiteit onder de vijf categorieën moslims. Deze reductie van moslims tot enkele willekeurige kenmerken plaagt de Nederlandse samenleving al meer dan 15 jaar post-9/11. En daarvoor hadden we al last van het oriëntalisme. Nog steeds trouwens, maar dat terzijde.
Nut en noodzaak
Waarom hanteert het SCP eigenlijk deze zelfbepaalde, selectieve, ongenuanceerde en stereotype religiebeleving van moslims? Het antwoord is eenvoudig. De seculiere Nederlandse samenleving is overspannen. De politiek is overspannen. Met dit onderzoek meet je feitelijk niks, alle tabellen ten spijt.
Het enige onderdeel dat interessant is in het SCP onderzoek gaat over de constatering dat moslims de Nederlandse samenleving als negatief ervaren. Vanwege discriminatie, etnisch profileren, mediaframing, politiek klimaat, en dat soort best wel relevante (=schokkende) dingen.
Maar wat zagen we bij Nieuwsuur op de avond van de presentatie van het rapport? Presentatrice Mariëlle Tweebeeke en directeur van het SCP, Kim Putters, die hun zorgen uitspreken over dat malle negatieve oordeel van die moslims. Onhandig bevestigd door de weinig eloquente Saïd Bouharrou van de Raad van Marokkaanse Moskeeën. Ze koppelden het negatieve oordeel over Nederland aan… u raadt het al: hun religieuze beleving! En wat handig opeens, die vijf categorieën moslims. Want alleen seculiere moslims waren positief over Nederland.
Zo gaat dat in wetenschappelijk seculier Nederland. Het is daarom hoog tijd voor een nieuwe, zesde, categorie SCP-moslims: de Gestigmatiseerde Moslim. Over een half jaar komt er een nieuw onderzoek uit, maar dan over de religieuze beleving van christenen. Ik ben benieuwd of men dan ook de vraag stelt wat men van de Nederlandse samenleving vindt.
Meer informatie: