Veilige dialoog
De dialoog tussen religies wordt vaak gevoerd langs voorspelbare lijnen. Abraham is onze stamvader, tijdens Ramadan doen christenen en joden mee aan de ‘iftar’ en met Kerst gaan de deuren ook open. Dat is goed, want de gemeenschapsbanden kunnen niet vaak genoeg aangehaald worden. In tijden van polarisering komt het niet zelden aan op de religieuze vezels van de samenleving om de boel bij elkaar te houden. De interreligieuze dialoog is echter meestal ook een veilige dialoog. Heikele onderwerpen worden vermeden. Niks mis mee natuurlijk. Maar leren we de ander dan eigenlijk wel goed kennen?
Wordt het niet pas spannend wanneer de interreligieuze boot gevaarlijk dicht langs de dogmatische ijsschotsen vaart? Of leidt één verkeerde opmerking direct tot schipbreuk? Dat risico voelen we natuurlijk feilloos aan, dus praten we vooral over religieuze koetjes en kalfjes. Ga maar na: hoe vaak heeft u het met joden erover dat zij de christelijke verlossingsleer volledig verwerpen? Vindt u het fijn wanneer moslims de drie-enige godheid binnen het christendom afkeuren? Vertelt u open en bloot dat u Mohammed eigenlijk helemaal geen profeet vindt? Ik vermoed van niet, uit respect voor de ander, of uit angst voor de ander. Jammer, want zo worden potentieel geweldige ontmoetingen bedekt onder een laag goede bedoelingen.
Bernhard Reitsma
Daarom was ik wel blij met het nieuwste boek van Bernhard Reitsma, getiteld Kwetsbare liefde – De kerk, de islam en de drie-enige God. Reitsma is bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit en heeft als leeropdracht de kerk in de context van de islam. Daarnaast is hij betrokken geweest bij de islamnota’s van de PKN. Hij vertelt open en bloot dat hij voor de protestantse verlossingsleer staat. Reitsma schenkt dus klare theologische wijn, maar zoekt vervolgens vanuit dat theologisch kader naar de dialoogmogelijkheden met moslims. Daar kun je veel van vinden, en ik weet dat veel christenen gruwen van zijn religieuze stelligheid, maar toch helpt die duidelijkheid in de interreligieuze dialoog.
Toen ik Reitsma een tijdje geleden over zijn boek sprak legde ik hem de vraag voor: hoe zou hij de dialoog met mij ervaren als ik een boek had geschreven met de titel Kwetsbare jihad – De moskee, het christendom en de profetische Jezus. Dus exit verlossingsleer en exit eeuwenoude christelijke traditie. Het kwam er op neer dat er van de dialoog waarschijnlijk weinig over zou blijven. Enerzijds omdat Reitsma zijn exegese baseert op het Evangelie en anderzijds omdat ik mijn exegese baseer op de Koran. Toch leverde onze ontmoeting geen scheve gezichten op, integendeel, en achteraf dacht ik: hoe kan het dat we zo rustig over onze wezenlijke, existentiële verschillen hebben kunnen debatteren?
Gesprek ten einde?
Ik denk dat het antwoord dus vooral in de eerlijkheid ligt en in de acceptatie dat er nimmer een theologische middenweg gevonden kan en zal worden in de interreligieuze dialoog. Gewoon, eerlijk vertellen wat we geloven. En ook vertellen hoe zich dat verhoudt tot het geloof van de ander. Dus, beste joodse medegelovige, vertel gerust dat Jezus niet de Messias is. Beste christen, vertel gerust dat u Mohammed geen profeet vindt. En beste moslim, vertel gerust dat de Koran Gods woord is en de Bijbel het woord van mensen. Dat zijn enkele belangrijke ijsschotsen in de interreligieuze wateren die gerust gemarkeerd mogen worden.
Dan kunnen er twee dingen gebeuren: het gesprek loopt ten einde of het gesprek komt op gang. In het eerste geval kunnen mensen blijkbaar niet verder kijken dan hun religieuze boek. In het tweede geval gaan mensen doorvragen en willen van de hoofddeksel en de rand weten. Laat vervolgens de onmetelijke diepte van uw eigen traditie zien. Jodendom, christendom en islam kunnen we onmogelijk reduceren tot één woord en tot één centrale leerstelling. Elke traditie kent talrijke theologen, filosofen, dichters, revolutionairen en zo veel meer invloedrijke mensen. Zij vormen nu het water tussen de schotsen, waarin het heerlijk rustig varen is.