Verplicht gedrag
De Duitse islamoloog Abdel-Hakim Ourghi stelt dat moslims “dringend een ‘Europese islam’ nodig hebben”. Hij vertelde onlangs in Volzin dat hun uitleg van de godsdienst de islam reduceert tot “verplicht gedrag, dogmatiek en een bundel vol definities”.
Deze Abdel-Hakim Ourghi timmerde afgelopen oktober veertig stellingen op een Berlijnse moskeedeur, geheel in de traditie van Maarten Luther. Luther leidde dankzij zijn actie de Reformatie in, en moslims zijn daar nu ook wel aan toe, volgens Ourghi. “De islam zit in een diepe crisis. Mensen zijn veranderd, maar de islam is nog grotendeels hetzelfde als eeuwen geleden.” Zijn waarschuwing: als er geen hervorming plaatsvindt, dan moet de islam wel op geweld uitlopen.
Toe maar! Ik ging er even goed voor zitten, hoe gaan we dat dan doen? Ourghi: “De eerste stap naar een Europese islam is de Koran als louter tekst beschouwen. De Koran is slechts dode letter als hij niet tot leven wordt gebracht door de interpretatie in het licht van de tijd.” Ja, zie ik u knikken! Eindelijk iemand die het zegt!
Kritisch denken
Het probleem van Ourghi en andere seculier-liberale moslims is dat ze een recht lijntje trekken tussen geloven in de Koran en niet-kritisch denken. Geloof je dat de Koran direct van God afkomstig is, dan kun je niet kritisch denken want dan word je belemmerd in het aanpassen van islamitische leerstellingen. Je gaat immers niet aan Gods letterlijke woorden sleutelen. Door de Koran een mensenboek te laten zijn kun je veel eenvoudiger leerstellingen veranderen, want dan is het een kwestie van debat en discussie onder mensen.
De seculiere moslims spiegelen zich daarbij zeer voorspelbaar aan Europees christendom, vandaar de roep om een ‘Europese islam’. Christenen hebben lange tijd geloofd dat de Bijbel van kaft tot kaft Gods openbaring was (sola scriptura). Eenmaal ingehaald door de wetenschap, veel archeologisch onderzoek en nog meer linguïstisch bewijsmateriaal moesten de geestelijken wel erkennen dat de Bijbel door mensenhanden geschreven is, ‘maar wel waren de schrijvers door de Heilige Geest geïnspireerd’.
Prima, niks mis mee. Door de erkenning van de menselijkheid van het Evangelie bleek er binnen het christendom opeens kritisch brononderzoek mogelijk, een die heeft geleid tot een herbezinning op bepaalde geloofsstellingen die we tegenwoordig bijzonder achterhaald zouden vinden. Wetenschap, ratio, kritisch denken werden de norm en vormden de opmaat tot wat we zelfs nu het christelijk humanisme noemen, waarin ethiek, moraal en gelijkwaardigheid de ‘unieke’ leidende kaders zijn geworden. Koppel er de term Verlichting aan en het feest der kritische zelfstandigheid is compleet.
Verkeerde parallel
Islam en christendom verschillen in de huidige vorm op sommige punten wezenlijk van elkaar. Jezus is in de geloofspraktijk van christenen en moslims niet gelijk aan Mohammed. En de Bijbel is niet gelijk aan de Koran. Wie stelt dat hervorming in de islam pas mogelijk is na de erkenning dat de Koran wel door mensenhanden geschreven moét zijn, trekt de verkeerde parallel. De Koran kun je namelijk het beste vergelijken met Jezus en niet met de Bijbel.
Jezus vormt voor de meerderheid van christenen de centrale leerstelling in het christendom en zijn positie kun je daarin niet afzwakken, anders sla je het fundament weg onder het christendom. Stel nu dat Arabieren roepen dat het hoog tijd is dat christenen in het Midden-Oosten een ‘Arabisch christendom’ ontwikkelen en dat de eerste stap is dat ze moeten geloven dat Jezus niet meer de weg, waarheid en het leven is en Jezus dus niet meer de Verlosser is. De christenen zouden hen vanwege deze ‘reductie’ voor gek verklaren. Terecht. De Koran heeft voor moslims net zo’n status; de woorden hebben een goddelijke oorsprong en dat geloof maakt dat er geen islam mogelijk is als de Koran ‘gereduceerd’ wordt tot een product van mensen.
Geen kopie
Nu is het zo dat de Koran wel degelijk een redactionele geschiedenis kent, en dat maakt het punt van Abdel-Hakim Ourghi extra vreemd. De Koran ís al door mensenhanden geschreven, al dan niet geïnspireerd door de heilige geest. De islamitische traditie staat bol van kritisch denken, wetenschap en verregaande doorontwikkeling van religieuze standpunten. Het verwondert mij telkens weer hoezeer de oude Koran blijkbaar de oorzaak is van allerlei moderne misstanden in de samenleving. Alsof het een magisch boek is waarin alle oplossingen voor integratie, immigratie, terrorisme te vinden zijn.
Nee, laat de ‘Europese islam’ vooral geen kopie worden van het Europese christendom, maar een eigen unieke weg gaan. Christendom, islam, alle levensbeschouwingen, zijn in de moderne tijd ingekaderd door wetten en verdragen. Wat men gelooft verhoudt zich vooral daartoe. Op de gezamenlijke maatschappelijke punten vindt men en versterkt men elkaar. Dat kan prima zonder het opleggen van theologische vereisten.
