Waarom vasten moslims tijdens de maand Ramadan?
Het vastenritueel is voorgeschreven in het heilige boek van de moslims: de Koran. Alle moslims geloven dat de Koran Gods letterlijke woord is. God spreekt als het ware direct tot de mensen via de Koran. Volgens de Koran zelf is deze geopenbaard in de maand Ramadan, ofwel de negende maand van de Arabische kalender. Dus wanneer we horen over ‘de Ramadan’ dan hebben we het over de maand waarin de Koran voor het eerst geopenbaard is én ook gecompleteerd is.
Hoe past het vastenritueel in deze maand?
Op de eerste plaats vieren moslims dus de openbaring van de Koran. Het bijbehorende ritueel is algehele onthouding van eten, drinken en seksuele omgang. Het is bedoeld om een bepaalde fysieke staat van reinheid te bereiken. In die reine staat kun je je vervolgens beter bezinnen op jouw relatie met God, de geestelijke dimensie. Als je door de pijn van honger en dorst heen weet te breken, wordt het vasten dus een voortdurende herinnering aan God. Dat gaat dan gepaard met gebeden, het steun geven aan hulpbehoevenden, het aanhalen van familierelaties, ruzies bijleggen, en talrijke andere variaties van het repareren van wat gebroken is. En natuurlijk, voor wie het kan betalen, de bedevaart naar Mekka. In de islam zijn rituelen nooit losstaande handelingen, ze zijn complementair en een wezenlijk onderdeel van de sociale structuren van de gemeenschap.
Welke belangrijke teksten staan er in de Koran over het vasten?
Het concept van vasten komt vaak voor in de Koran. Het Koranische verhaal over de geboorte van Jezus verdient extra aandacht. Nu zou je kunnen denken, wat heeft zijn geboorte met vasten te maken? Het antwoord is misschien verrassend: Maria. Toen de engel Gabriël aankondigde dat Maria een zoon zou krijgen, was ze van slag. Ze maakte zich grote zorgen over wat de mensen van haar zouden zeggen, want ze wenste niet dat ze beschuldigd zou worden van immoreel gedrag. De engel stelde haar gerust en droeg haar op: “En als jij iemand van de mensen ziet, zeg dan: ‘Ik heb aan de Erbarmer de gelofte gedaan mij te onthouden en dus zal ik vandaag met geen mens spreken.” Maria’s ‘onthouding’ is een vorm van vasten. Vasten betekent dus niet alleen je onthouden van eten en drinken, maar ook van spreken! Vergelijk het met mensen die zich terugtrekken in een klooster om zich met hart en ziel te richten op de Ene. Daar past dan geen gesproken woord bij. Dat noemen moslims ook vasten.
Wat gebeurt er nadat Maria Jezus aan de mensen laat zien?
Op het moment dat de mensen Maria zien, met een kind op schoot, verwijten ze haar dat ze iets ongehoords heeft begaan, want haar vader was geen slechte man en haar moeder was geen onkuise vrouw. Maria wees temidden van die beschuldigingen naar het kind, alsof ze wilde zeggen: “Spreek niet met mij, maar met hem.” Verwonderd vroegen zij hoe ze met iemand konden spreken die nog een kind in de wieg was? Waarop het kindje Jezus dan het woord neemt: “Ik ben Gods dienaar; Hij heeft mij het boek gegeven en mij tot profeet gemaakt. En Hij heeft mij gezegend gemaakt waar ik ook ben en Hij heeft mij het gebed en de aalmoezen opgelegd, zolang ik leef, en ook om plichtsgetrouw te zijn jegens mijn moeder en Hij heeft mij niet tot een ellendige geweldenaar gemaakt. En vrede zij met mij op de dag dat ik geboren werd, op de dag dat ik sterf en op de dag dat ik weer tot leven word opgewekt.” De laatste tekst is overigens de Paasgedachte in het kort. Dankzij het vasten van Maria, dus haar stilzwijgen, gericht op bezinning en zuiverheid, maakte ze het mogelijk dat Jezus zijn eerste wonder kon verrichten: spreken vanuit de wieg. Deze beschouwingen binnen de islam zijn niet zo bekend bij christenen.
Zijn er ook andere vormen van vasten binnen de islam?
Vanuit de Koran zijn er drie vormen af te leiden. Onthouding van eten, sawm ut-ta’am. Onthouding van welvaart, sawm-ul maal en onthouding van spraak, sawm-ul kalam. De meerderheid van moslims probeert zich tijdens de vastenmaand vanaf het ochtendgloren tot het vallen van de avond te onthouden van voedsel, drinken en de geneugten van het lichaam. Dit is de meest gebezigde interpretatie van de vastenmaand. De meer orthodoxe stromingen binnen de islam beschouwen deze vorm van vasten als onveranderbaar ritueel. De meer esoterisch ingestelde moslims beschouwen de Ramadan als een symbolisch gebruik. Waarbij het neerzenden van de Koran als ‘licht in duisternis’ voor hen een moment vormt om de weg van innerlijke verlichting (tot geestelijke volmaaktheid) met hernieuwde inspiratie te bewandelen. Afhankelijk van cultuur en regio heb je verschillende vormen van vasten, die dan vooral vanuit volkstraditie vorm en inhoud krijgen.
Weten we genoeg van elkaars traditie af?
Theologen weten heel goed wat de religieuze dwarsverbanden zijn. Maar ze zijn in de verre minderheid. Samenlevingsbreed valt er nog altijd van elkaar te leren. Helaas is het zo dat een rijke godsdienst in het publieke gesprek meestal vernauwd wordt tot enkele rituele gebeurtenissen in een feestdagenkalender. Dat zie je ook terug bij de media. Moslims worden dan gebeld tijdens het Suikerfeest, wanneer de laatste vastendag van de Ramadan erop zit. Maar al die andere dagen zijn ze ook bezig met hun geloof, en daar horen soms mooiere verhalen bij dan het grote, massale van de Ramadan. Hetzelfde geldt voor het jodendom en het christendom, dat kun je niet vernauwen tot alleen maar Yom Kippoer en Kerst. Doorsnee gelovigen denken ook vaak dat informatie over het geloof alleen via kerk, synagoge of de moskee te halen valt. Begin het gesprek met de buren. Houd je van kennis en debat, duik het lezingencircuit in en lees boeken. Ben je van het avontuur, plan een reis naar een land waar een religieuze cultuur beleefd kan worden. Je zult zien dat het eendimensionale denken over andere godsdiensten letterlijk als sneeuw voor de zon verdwijnt. Laat je informeren en blijf de nieuwsgierige houding van een kind hebben.
Mensen lijken steeds vaker tegenover elkaar te staan. Hoe kunnen we dat doorbreken?
Als we heel eerlijk zijn bepaalt hetgeen we lezen via de krant en hetgeen we zien via de televisie voor een heel groot deel ons beeld van de ander. Dat geldt voor moslims en dat geldt voor christenen. Als we elkaar niet bij naam kennen, en elkaar dus ook niet ontmoeten, blijft er één ‘ontmoetingsplek’ over en dat is het televisiescherm of de krantenkolom. Ontmoet elkaar. Dan heb je een ervaring waarmee je het mediabeeld kunt nuanceren. Dat gaat best een keer mis, maar heb vertrouwen in de volgende ontmoeting. Ons geloof in het goede van onszelf en ons geloof in het goede bij de ander zal deuren openen en het onderlinge wantrouwen wegnemen. Dat heeft de samenleving nu meer dan ooit nodig.